Γραπτός Τύπος και Διαδίκτυο

Πρόκληση για μια σύγχρονη, αξιόπιστη δημοσιογραφία
Jean Μarie Colombani Διευθυντής της εφημερίδας le monde

Ολοι σήμερα το γνωρίζουν: όλα τα υπάρχοντα μέσα μαζικής επικοινωνίας (βιβλίο, γραπτός Τύπος, κινηματογράφος, τηλεόραση και ραδιόφωνο) είναι υποχρεωμένα να επαναπροσδιορίσουν τη θέση τους μέσα στον χώρο των ΜΜΕ. Και θα το κάνουν αν απαντήσουν στην ερώτηση την οποία θέτει στον εαυτό του ο κάθε επικεφαλής μιας επιχείρησης: ποιο είναι το επάγγελμά μου; Ποιο είναι το επάγγελμα του γραπτού Τύπου; Το να αγοράζει χαρτί στην καλύτερη τιμή και να το ξαναπουλάει πιο ακριβά αφού αυτό έχει τυπωθεί; Ή το να παράγει ενημέρωση, να την παρουσιάζει με τρόπο κατανοητό όποιο και αν είναι το μέσο μετάδοσής της και ο τρόπος με τον οποίο φθάνει στο κοινό; Αν η απάντηση είναι η δεύτερη, αν μιλάμε για τη δημοσιογραφία η οποία αποτελεί ένα επάγγελμα με ιστορία, τεχνογνωσία και μια θέση μέσα στην κοινωνία, τότε μπορούμε να μιλήσουμε για το μέλλον του γραπτού Τύπου. Και μάλιστα για ένα μέλλον λαμπρό.
Το γραπτό κείμενο, κατ' αρχήν, δεν υπήρξε ποτέ τόσο ακμαίο. Ποτέ οι κοινωνίες μας δεν έγραφαν τόσο πολύ. Όταν ο Ουμπέρτο Έκο είχε δηλώσει, με τη γέννηση του προσωπικού ηλεκτρονικου υπολογιστή, ότι θα ξαναζούσαμε όλοι την εποχή των γραφιάδων είχε δίκιο. Η ψηφιοποίηση και η γενίκευση των δικτύων επιτάχυνε το φαινόμενο. Διαβάζουμε. Γράφουμε, όποια και αν είναι η γλώσσα ή η ορθογραφία, στα κινητά τηλέφωνα, στα ηλεκτρονικά σημειωματάρια, φυσικά στους ηλεκτρονικούς υπολογιστές, ακόμη και στις κονσόλες των ηλεκτρονικών παιχνιδιών.
Ο τομέας της επικοινωνίας αυτός καθαυτός δεν γνωρίζει καμία κάμψη. Με αλλαγή των συγκυριών ή όχι, με κρίση ή χωρίς κρίση, από την Ευρώπη έως την Ασια και την Αμερική βλέπουμε ότι η αγορά των μέσων επικοινωνίας δεν γνωρίζει καμία υποχώρηση, αντιθέτως δεν παύει να αυξάνεται, ιδιαίτερα καθώς στη Δυτική Ευρώπη ο όρος της κοινωνίας της κατανάλωσης αντικαθίσταται από αυτόν της κοινωνίας της επικοινωνίας: η ροή δεδομένων και στοιχείων κάθε είδους είναι αυτή η οποία προσδιορίζει κοινωνιολογικά τον κόσμο στον οποίο ζούμε, τα μέσα επικοινωνίας βρίσκονται στην καρδιά του κόσμου μας.

▅ ΤΟ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ ΑΠΕΙΛΕΙ ΤΟΝ ΓΡΑΠΤΟ ΤΥΠΟ;

Η έλευση ενός νέου μέσου δεν είναι νέο φαινόμενο στην Ιστορία των μέσων επικοινωνίας. Ούτε και οι φόβοι που γεννά αυτό το είδος καινοτομίας. Σήμερα γνωρίζουμε ότι το ραδιόφωνο δεν σκότωσε την εφημερίδα ούτε η τηλεόραση έσβησε το ραδιόφωνο. Το Ιnternet δεν είναι απαραιτήτως ένας δαίμονας. Μπορώ μάλιστα να σας πω ότι αυτό επέτρεψε μια κυριολεκτική έκρηξη του κοινού που προσελκύει ο τίτλος Le Μonde, ότι αποτελεί σήμερα την πρώτη και πλέον προσοδοφόρα πηγή συνδρομητών, ότι τελικά συνεισφέρει στη δημιουργία της συγχρονης εικόνας ενός θεσμού σαν τον Μonde.
Αν δούμε τα πράγματα από κάποια απόσταση και προσπαθήσουμε να εξετάσουμε τη δραστηριότητά μας από τις απαρχές του Τύπου, δηλαδή από την επινόηση του περιστροφικού πιεστηρίου και του τηλεγράφου, βλέπουμε ότι το Ιnternet είναι ένα ακόμη μέσο μέσα σε μια Ιστορία όπου το νεοεμφανιζόμενο δεν προκάλεσε ποτέ την εξαφάνιση των προκατόχων του, αλλά τα ανάγκασε να επανεξετάσουν εκ βάθρων το περιεχόμενό τους.
Η ψηφιακή κοινωνία προκάλεσε σύγχυση στις περισσότερες από τις ενδιάμεσες ομάδες που συνθέτουν τα δημοκρατικά πολιτεύματα. Η καθεμία από αυτές θα πρέπει στο εξής να ζήσει βλέποντας να αναπτύσσεται στα άτομα ο πειρασμός μιας σχέσης η οποία συνοδεύεται, κυρίως απέναντι στα μέσα επικοινωνίας, από ένα αίσθημα καχυποψίας. Οι δημοσιογράφοι έχουν χάσει το μονοπώλιο του ρόλου τους στη μετάδοση πληροφοριών, τους ανταγωνίζεται το ίδιο το κοινό τους. Η απώλεια του μονοπωλίου δεν οδηγεί ωστόσο στο τέλος της δημοσιογραφίας. Παρ' ότι όλα τα κείμενα γειτνιάζουν στο διαδίκτυο, δεν αποτελούν όλα δημοσιογραφικά κείμενα και τα τελευταία εξακολουθούν να κατέχουν μια ιδιαίτερη νομιμότητα. Το να συμμετάσχουμε στην ανάπτυξη του διαδικτύου δεν σημαίνει να αρκεστούμε στο να βλέπουμε τα κείμενά μας να αναπαράγονται σε αδελφικούς δικτυακούς τόπους ή στο να θεωρούμε το Ιnternet ένα απλό εργαλείο μετάδοσης. Σημαίνει να επινοήσουμε το πώς πρέπει να είναι η δημοσιογραφία του σήμερα και του αύριο, μέσα στους κόλπους ενός ομίλου πολυμέσων, ώστε να μπορέσει να αγγίξει τις νέες γενιές.
Πρέπει να συμβάλουμε στην επινόηση μιας νέας δημοσιογραφίας, κινούμενοι όχι από συντεχνιακό συμφέρον αλλά από τη θέληση να υπερασπίσουμε την προσέγγιση της ενημέρωσης από τον πολίτη, προσέγγιση η οποία, για μας, ανήκει στα θεμέλια της δημοκρατίας. Ο ρόλος, η φύση, και τελικά η αξία της ενημέρωσης βρίσκονται στην καρδιά της στρατηγικής μας επειδή βρίσκονται στην καρδιά του επαγγέλματός μας. Η ψηφιακή μετάλλαξη αλλάζει, είτε το θέλουμε είτε όχι, την αξία της πληροφορίας. Η αφθονία των σημάτων καθιστά κοινότοπα τα περισσότερα από αυτά ενώ η οικονομία μετατρέπεται από οικονομία του περιεχομένου σε οικονομία της πρόσβασης. Αν, ιδιαίτερα στον τομέα της μουσικής βιομηχανίας, το ζήτημα το οποίο τίθεται είναι αυτό της διατήρησης των οικονομικών συνθηκών οι οποίες επέτρεπαν τη δημιουργία, στον δικό μας τομέα η πρόκληση που έχουμε να αντιμετωπίσουμε είναι η πρόκληση του οικονομικού μοντέλου της ποιοτικής ενημέρωσης. Η ανεξάρτητη, επαληθευμένη, ιεραρχημένη, τοποθετημένη στο ανάλογο πλαίσιο ενημέρωση κοστίζει ακριβά σε ανθρώπινους πόρους οι οποίοι πρέπει να αποκτήσουν την απαραίτητη εμπειρία. Για να εξασφαλίσουμε τη διαιώνιση του επαγγέλματός μας και τον λόγο ύπαρξής μας πέρα από αυτή τη μεταβατική περίοδο πρέπει καθημερινά να βελτιώνουμε την ποιότητα της ενημέρωσης που παράγουμε. Να είμαστε κάθε φορά περισσότερο απαιτητικοί, περισσότερο διαφορετικοί, περισσότερο διαφωτιστικοί. Πρέπει να το κάνουμε αυτό για να ξεφύγουμε από τον στρόβιλο που παρασύρει στην κοινοτοπία, να βρούμε τον σωστό τρόπο ώστε να προσφέρουμε την προστιθέμενη αξία της δημοσιογραφίας σε εκείνους οι οποίοι μας διαβάζουν, είτε στο τυπωμένο χαρτί είτε στην οθόνη.
Αυτή είναι η πρόκληση για μας: όχι το να εξασφαλισουμε την παρουσία του ίδιου περιεχομένου σε πολλά μέσα μετάδοσης (bimedia) αλλά να βρούμε το κατάλληλο οικονομικό μοντέλο για την εξασφάλιση ποιοτικής ενημέρωσης σε ένα μέσο το οποίο έχει επαναπροσδιοριστεί (εφημερίδες και περιοδικά), σε ένα άλλο το οποίο επινοείται διαρκώς (το Διαδίκτυο) και σε άλλα τα οποία μόλις έχουν αρχίσει να εμφανίζονται αλλά η έλευσή τους είναι αναπότρεπτη. Το οικονομικό μοντέλο της ποιοτικής ενημέρωσης δεν μπορεί να περιοριζεται πλέον σε ένα μόνο μέσο μετάδοσης. Όλοι στην Ελλάδα, όπως και στη Γαλλία, ζούμε την ίδια τάση: το κοινό κατακερματίζεται και η συμπεριφορά των ατόμων αλλάζει. Το όνειρο των mass media ήταν να δίνουν σε όλους, ανά πάσα στιγμή και σε κάθε τόπο, το ίδιο πράγμα και να εξασφαλιζουν την οικονομική ανάπτυξη μέσω μόνο αυτού του μηνύματος και αυτού του τρόπου μετάδοσης. Αυτού του είδους η νοοτροπία είναι σήμερα καταδικασμένη. Από την άλλη πλευρά έχουμε τη δυνατότητα να παρακολουθήσουμε τον κατακερματισμό του κοινού προτείνοντας ένα τρόπο ώστε να προσαρμόσουμε το επάγγελμά μας σε κάθε πλαίσιο χρήσης ή σε κάθε μέσο μετάδοσης.

▅ ΟΙ ΝΕΟΙ ΣΤΟΧΟΙ ΤΩΝ ΜΕΣΩΝ ΕΝΗΜΕΡΩΣΗΣ
Το επάγγελμά μας είναι η δημοσιογραφία. Η δημοσιογραφία της ενημέρωσης. Η μεγάλη πρόοδος, η μεγάλη πρόκληση, θα είναι να μπορέσουμε να παράγουμε όχι κείμενα τα οποία θα βρίσκονται απαράλλαχτα στην οθόνη ή στο χαρτί αλλά μια καινούργια τεχνογνωσία μέσα στη σύνταξη. Θα υπάρξουν κάποτε, μέσα σε αυτή, άνθρωποι ικανοί να παράγουν και να υπηρετούν, τόσο για τη σύνταξη των εφημερίδων όσο και για την ψηφιακή σύνταξη, με διαφορετικές τεχνογνωσίες, μια γραφή διαφορετική και δυο διαφορετικούς και εκφρασμένους με νέο τρόπο στόχους: τη δημιουργία της καλύτερης δυνατής εφημερίδας και του καλυτερου δυνατού δικτυακού τόπου. Το καθένα αποτελεί ένα μέσο για να εκφραστεί εκ νέου η δημοσιογραφική αρτιότητα, υποκείμενη παράλληλα στη νέα σχέση με τον αναγνώστη ή τον επισκέπτη του διαδικτύου.
Μέσα σε αυτό το γενικό πλαίσιο η αξία μας εξαρτάται από τη σχέση εμπιστοσύνης την οποία μπορούμε να εμπνεύσουμε στους αναγνώστες μας ή τους διαδικτυακούς επισκέπτες μας. Η νέα γραμματική των μέσων ενημέρωσης, έντυπων ή ηλεκτρονικών, επιβάλλει ένα βαθύ διαχωρισμό ανάμεσα σε εκείνους οι οποίοι είναι ικανοί να εμπνεύσουν εμπιστοσύνη και εκείνους οι οποίοι δεν είναι. *