Η έκθεση για τις πυρκαγιές

Από το 1998, η διαχείριση δασικών πυρκαγιών στην Ελλάδα χαρακτηρίζεται από την έμφαση που δίδεται στην καταστολή της φωτιάς, η οποία έχει (αποτεθεί στα χέρια της) ανατεθεί στην Ελληνική Πυροσβεστική Υπηρεσία. Η Δασική Υπηρεσία, η οποία είναι αρμόδια για την πρόληψη των δασικών πυρκαγιών, έχει αποδυναμωθεί τόσο στις δυνατότητες όσο και στην δομή της και είναι ανεπαρκώς χρηματοδοτούμενη.
Παρ’ όλα ταύτα, από το 1998, οι δαπάνες για την διαχείριση των δασικών πυρκαγιών έχουν αυξηθεί σημαντικά, με το μεγαλύτερο ποσοστό των χρηματοδοτήσεων να απορροφάται για την αγορά/απόκτηση σύγχρονου πυροσβεστικού εξοπλισμού. Επενδύσεις σε πυροσβεστικά αεροσκάφη και άλλο πυροσβεστικό εξοπλισμό καθώς και σε προσωπικό δεν έχουν τα επιθυμητά αποτελέσματα όπως είναι προφανές στο έδαφος, διότι οι καμένες δασικές εκτάσεις έχουν αυξηθεί. Τα περιστατικά των δασικών πυρκαγιών του καλοκαιριού του 2007 υπήρξαν ιδιαίτερα έντονα και εκτεταμένα, είχαν δε, τεράστιο κόστος σε ανθρώπινες ζωές, σε υποδομές και οικοσυστήματα.
Σε αυτό το πλαίσιο, η ανάγκη για σημαντικές αλλαγές γίνεται προφανής. Η μεγάλη συγκέντρωση ξεραμένης βιομάζας, εξ αιτίας της ελλείψεως κατάλληλης διαχείρισης, στον τομέα της πρόληψης των δασικών πυρκαγιών, καθιστά τον έλεγχο της φωτιάς / πυρκαγιάς εξαιρετικά δύσκολο κάτω από αντίξοες / δυσμενείς καιρικές συνθήκες.
Η έλλειψη ουσιαστικών μέτρων και θεσμικού πλαισίου για την πρόληψη των πυρκαγιών οδηγεί στο ξέσπασμα πολλών καταστροφικών πυρκαγιών. Η ανεξέλεγκτη ανάπτυξη σε περιοχές ελλιπώς οχυρωμένες / μη προστατευμένες έναντι των πυρκαγιών, ανάμεσα σε δασικές και αστικές περιοχές αποτελεί ένα μεγάλο πρόβλημα για την δασοπυρόσβεση και αυξάνει σημαντικά τις ζημιές σε κατοικίες και υποδομές.
Για να αποτραπεί η ανεξέλεγκτη εμφάνιση δασικών πυρκαγιών στο μέλλον, οι πολιτικές επιλογές δεν πρέπει να παραμείνουν εστιασμένες μόνον στην απόκτηση περισσότερου πυροσβεστικού εξοπλισμού και προσωπικού. Ιδιαίτερη έμφαση στην ουσιαστική και πλήρη αναβάθμιση της οργάνωσης του τομέα αντιπυρικής διαχείρισης είναι απαραίτητη, με περισσότερη έμφαση στους τομείς της αντιπυρικής πρόληψης και στην προστασία των δασικών οικοσυστημάτων.
Εμπειρία που αποκτήθηκε : Οι πιο συχνές αιτίες των δασικών πυρκαγιών.
Τα αίτια της πυρκαγιάς ποικίλουν, αλλά στην πραγματικότητα, στη λεκάνη της Μεσογείου επικρατούν μακράν οι πυρκαγιές που οφείλονται σε ανθρώπινες δραστηριότητες. Σε ορισμένες περιπτώσεις, οι φωτιές ξεκινούν οικιοθελώς, για παράδειγμα, φωτιές που έχουν εγκληματικό χαρακτήρα. Σε πολλές άλλες περιπτώσεις οι πυρκαγιές σχετίζονται με αγροτικές και δασικές εργασίες όπως, φωτιές που μπαίνουν για καθάρισμα αγροτικών εκτάσεων οι οποίες ξεφεύγουν από τον έλεγχο. Άλλοι παράγοντες συνεπικουρούν στην διάδοση της φωτιάς, με αποτέλεσμα να γίνεται ακόμη πιο δύσκολος ο περιορισμός και η πυρόσβεση. Συχνά οι παράγοντες αυτοί σχετίζονται με:
Διαχείριση δασών:
Η μείωση του αγροτικού πληθυσμού, που σχετίζεται συχνά με μια ευρεία μετακίνηση πληθυσμού από την επαρχία στις πόλεις, εξ αιτίας των καλύτερων οικονομικών συνθηκών, οδηγεί σε εγκατάλειψη των καλλιεργήσιμων εδαφών. Καθώς οι αγροτικές εκτάσεις εγκαταλείπονται, εισβάλλουν και αναπτύσσονται σε αυτές, άγρια και εύφλεκτα είδη χλωρίδας, τα οποία παρέχουν καύσιμη ύλη για δασικές πυρκαγιές.
Επιπλέον, σε πολλές περιπτώσεις η συρρίκνωση κερδοφόρων αγορών για προϊόντα που παράγουν τα Μεσογειακά δάση αποθαρρύνει τις επενδύσεις στα δάση και στη δασική διαχείριση, οδηγώντας παράλληλα σε μείωση του ελέγχου του όγκου των εύφλεκτων υλικών καθώς και της παρακολούθησης / συντονισμού από τους τοπικούς φορείς. Μικρές δασικές ιδιοκτησίες, είναι συνηθισμένες σε διάφορες Μεσογειακές χώρες, αποτελούν όμως μικρό κίνητρο για επενδύσεις στη δασική διαχείριση δεδομένης της μικρής κλίμακας ανταποδοτικότητας από τις δασικές δραστηριότητες.
Μερικές φορές επίσης, η έλλειψη συντονισμού μεταξύ των θεσμικών δομών και φορέων που είναι αρμόδιοι για τις δασικές πυρκαγιές μπορεί να οδηγήσει σε αναποτελεσματική δασική διαχείριση.
Ακραία καιρική ή κλιματική αλλαγή:
Η νότια Ευρώπη χαρακτηρίζεται συνήθως από πολύ ζεστά και ξηρά καλοκαίρια, καιρικές συνθήκες οι οποίες συσχετίζονται με υψηλά επίπεδα κινδύνου για πυρκαγιές. Ισχυροί καλοκαιρινοί άνεμοι μπορούν επιπροσθέτως να βοηθήσουν στην εξάπλωση της φωτιάς με μεγάλη ταχύτητα. Πλέον τούτου, οι έρευνες για την κλιματική αλλαγή, καταδεικνύουν ότι υπάρχει πιθανότητα να αυξηθεί ο κίνδυνος δασικών πυρκαγιών εξ αιτίας του φαινόμενου του θερμοκηπίου (της αύξησης θερμοκρασίας του πλανήτη).
Τοπικός Σχεδιασμός και κανονισμοί ανάπτυξης:
Γενικά, ο ακατάλληλος (ανεπαρκής) σχεδιασμός χρήσης δασικής γης, που δεν λαμβάνει υπόψιν τα περιβαλλοντικά χαρακτηριστικά μιας περιοχής, (π.χ. μονοκαλλιέργειες ειδών χλωρίδας / δένδρων που είναι πιο ευάλωτα στη φωτιά) μπορεί να συνεισφέρει στην εκδήλωση δασικών πυρκαγιών, τόσο στη Μεσόγειο όσο και στην ευρύτερη περιοχή της Ευρώπης. Η έλλειψη τοπικού σχεδιασμού αποτελεί ένα επιπλέον πρόβλημα, για παράδειγμα η ανεξέλεγκτη δημιουργία / δόμηση αστικών περιοχών κοντά σε δάση. Επιπροσθέτως η πιθανότητα αναπροσδιορισμού της χρήσης καμένων δασικών εκτάσεων και η μετατροπή τους σε οικοδομικές περιοχές είτε εξ αιτίας ανυπαρξίας κατάλληλης νομοθεσίας ή έλλειψης δασολογίου και κτηματολογίου, μπορεί να εντείνει τον κίνδυνο για εμπρησμούς .
Ανεπάρκεια αντίδρασης / αντιμετώπισης ή έλλειψη δυνατοτήτων / δυναμικού:
Αρκετές χώρες που πλήττονται από δασικές πυρκαγιές φαίνεται πως στερούνται αξιόπιστου συστήματος ελέγχου συντονισμού και πρόβλεψης, το οποίο θα επέτρεπε την έγκυρη αντιμετώπιση της πυρκαγιάς. Επιπλέον, τρόποι αντιμετώπισης που δεν είναι κατάλληλοι για το είδος (δασική φωτιά) και την περιοχή που εκδηλώνεται μια δασική πυρκαγιά μπορούν να φανούν εντελώς αναποτελεσματικοί. – π.χ. τα σωστά εργαλεία πρέπει να χρησιμοποιούνται. Εναέρια μέσα πυρόσβεσης για παράδειγμα είναι χρήσιμα, αλλά θα πρέπει να υποβοηθούνται / υποστηρίζονται από κατάλληλα εκπαιδευμένο προσωπικό στο έδαφος.
Η χρήση εργαλείων στο έδαφος είναι μερικές φορές απαραίτητη, ενώ σε άλλες περιπτώσεις η χρήση της φωτιάς για την αναχαίτιση της φωτιάς (fire for fire control method) (μέθοδος κατά την οποία ελεγχόμενη φωτιά ανακόπτει το μέτωπο της φωτιάς που βρίσκεται εν εξελίξει) μπορεί να αποδειχθεί ιδιαίτερα αποτελεσματική. Επίσης, η ανεπαρκής εκπαίδευση / κατάρτιση των πυροσβεστών αλλά και των φορέων της τοπικής αυτοδιοίκησης, καθώς και ανεπαρκείς οικονομικοί πόροι, έχουν αναδειχθεί ως προβλήματα σε μερικές χώρες.
Η έλλειψη συνεργασίας / συντονισμού ανάμεσα στους φορείς και αρχές που είναι αρμόδιοι για τις δασικές πυρκαγιές και τη διαχείριση των δασών, μπορεί επίσης να οδηγήσει σε αναποτελεσματική αντιμετώπιση δασικών πυρκαγιών.
Η έλλειψη επίσης ανταπόκρισης / συμμετοχής των πολιτών στην διαχείριση, τον συντονισμό, την παρακολούθηση και την πρόληψη των πυρκαγιών μπορεί να αποβεί καταστροφική.
Άλλα αίτια:
Επιπρόσθετα, δασικές πυρκαγιές μπορούν να ξεκινήσουν ακούσια από κτηνοτρόφους, όταν φωτιές που μπαίνουν για την ανανέωση βοσκοτόπων τίθενται εκτός ελέγχου. Γενικά η απροσεξία έχει αποδειχθεί ότι είναι μία από τις βασικές αιτίες δασικής πυρκαγιάς σε πολλές χώρες. Ένας σημαντικός αριθμός περιστατικών δασικών πυρκαγιών οφείλεται σε εμπρησμούς, λόγω οικονομικών κινήτρων / συμφερόντων και προσωπικού κέρδους.
Τι μπορεί να γίνει:
Συστάσεις για φορείς αρμόδιους για τον πολιτικό σχεδιασμό / στρατηγική.
Γενικά οι αρμόδιοι για τον πολιτικό σχεδιασμό και οι πολίτες δεν θα πρέπει να λαμβάνουν τις αποφάσεις μόνον τη στιγμή που εμφανίζονται κρίσιμα περιστατικά. Οι αποφάσεις που αφορούν τον προγραμματισμό / σχεδιασμό και την πρόληψη, οφείλουν να λαμβάνονται έγκαιρα. Επενδύσεις στον τομέα της πρόληψης των πυρκαγιών μπορεί να αποδειχθούν πολύ πιο αποτελεσματικές από επενδύσεις στον τομέα της πυρόσβεσης.
Η αφύπνιση των πολιτών με εκστρατείες ενημέρωσης, η παρακολούθηση / έλεγχος και τα συστήματα έγκαιρης προειδοποίησης είναι επίσης κρίσιμης σημασίας.
Η πολιτική δέσμευση είναι επιβεβλημένη, ιδιαίτερα όσον αφορά στην παροχή των απαραίτητων οικονομικών πόρων μέσω προϋπολογισμού, καθώς και η λήψη προληπτικών μέτρων παρά κατασταλτικών, η τροποποίηση / αναθεώρηση των αντικρουόμενων πολιτικών και νομοθετημάτων και η αποσαφήνιση των ευθυνών και των αρμοδιοτήτων για την αντιμετώπιση & διαχείριση των πυρκαγιών.
Η συλλογή στοιχείων σχετικά με τις δασικές πυρκαγιές προχωρά αλλά θα πρέπει να ενθαρρυνθεί / προωθηθεί περαιτέρω, ιδιαίτερα με γνώμονα την εναρμόνιση της ορολογίας και των ορισμών, καθώς και την ανάπτυξη ενός κοινού στρατηγικού σχήματος για περιφερειακές βάσεις δεδομένων που αφορά τις πυρκαγιές σε όλες τις χώρες.
Η συνεργασία μεταξύ χωρών, και μεταξύ περιοχών (για παράδειγμα, για την καταστολή πυρκαγιών, την εκπαίδευση / κατάρτιση πληρωμάτων και την ανταλλαγή πληροφοριών) αυξάνεται σε γενικές γραμμές και θα πρέπει να δοθεί σε αυτή περισσότερο ακόμη βάρος.
3. ΣΥΣΤΑΣΕΙΣ ΚΑΙ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ
Η αντιμετώπιση των δασικών πυρκαγιών απαιτεί αναδιοργάνωση του Ελληνικού συστήματος και της πολιτικής για την προστασία των δασών σε εθνικό επίπεδο, για να εξασφαλιστεί με αυτό τον τρόπο, ένας σταθερός κύκλος διαχείρισης στην πρόληψη, την πυρόσβεση / καταστολή και την αποκατάσταση και διαχείριση των καμένων περιοχών. Η αναδιοργάνωση της πολιτικής για τη προστασία των δασών θα πρέπει να γίνει με βάση επιστημονικά δεδομένα και όχι με βάση πολιτικά κριτήρια .
Επενδύσεις απαιτούνται να γίνουν για να ενισχυθεί η κατάρτιση / εκπαίδευση και επιμόρφωση εκείνων που λαμβάνουν μέρος στην καταστολή των πυρκαγιών και λιγότερες για την απόκτηση νέων εξοπλισμών πυρόσβεσης και πυροσβεστικών αεροσκαφών.
Οι τομείς της πρόληψης της εμφάνισης πυρκαγιών και της δασικής προστασίας θα πρέπει να αποτελούν κύριο σημείο εστίασης της προσοχής, και ιδιαίτερα : 41
- Μέτρα διαχείρισης των δασών, ειδικά προσαρμοσμένα στις ανάγκες των εύφλεκτων δασών της Μεσογειακής ζώνης. Συστήνονται ειδικότερα τα ακόλουθα:
Δημιουργία ζωνών αντιπυρικής προστασίας (firebraking zones) γύρω από οικισμούς / εγκαταστάσεις και προστατευόμενες περιοχές καθώς και διαχείριση του εύφλεκτου δασικού υλικού μέσω προγραμμάτων μείωσης του όγκου της συσσωρευμένης βιομάζας.
- Λήψη αυστηρών αστυνομικών μέτρων και εντατικός έλεγχος με συνεχείς περιπολίες για να αποθαρρυνθούν οι εμπρησμοί και για την έγκαιρη ανίχνευση εμφάνισης πυρκαγιάς τη στιγμή που εκδηλώνεται.
- Μέτρα πληροφόρησης & ενημέρωσης των πολιτών και όσων επισκέπτονται τα δάση, αύξηση της ευαισθητοποίησης και συμμετοχή των πολιτών και των τοπικών κοινωνιών στη προστασία των δασών.
Η Ελληνική Δασική Υπηρεσία θα πρέπει να ενισχυθεί ως θεσμικό όργανο. Θα πρέπει να διαθέτει επαρκή μέσα για να ασκήσει αποτελεσματικά την διαχείριση των δασών, την πρόληψη των πυρκαγιών και τον προληπτικό αντιπυρικό σχεδιασμό, περιλαμβάνοντας και τη χρήση τεχνικών όπως η ελεγχόμενη καύση.
Η Δασική Υπηρεσία θα πρέπει να αποκτήσει εκ νέου κάθετη δομή, (αντί της αυστηρά τοπικής / περιφερειακής δομής που κατέχει σήμερα) με σκοπό να υπάρχει συντονιστικός ηγετικός ρόλος από μία μόνον κεντρική υπηρεσία. Μια κεντρική συντονιστική υπηρεσία (ενιαίος φορέας) θα μπορούσε να υπερασπιστεί καλύτερα την αποστολή και τα συμφέροντα της Δασικής Υπηρεσίας στην πολιτική αρένα
Η αρμοδιότητα της καταστολής των δασικών πυρκαγιών, η οποία σήμερα έχει δοθεί στα χέρια της Ελληνικής Πυροσβεστικής Υπηρεσίας θα πρέπει να διαμοιραστεί από κοινού και στην Δασική Υπηρεσία. Οι δύο υπηρεσίες θα πρέπει να συνεπικουρούν η μία την άλλη ώστε να δομηθεί ένα κοινό σώμα για την αντιμετώπιση των δασικών πυρκαγιών. Τόσο το προσωπικό της Δασικής Υπηρεσίας όσο και εκείνο της Πυροσβεστικής υπηρεσίας θα πρέπει να είναι κατάλληλα εκπαιδευμένο και καταρτισμένο για τη διαχείριση δασικών πυρκαγιών, περιλαμβανομένης και της εκπαίδευσης του Πυροσβεστικού σώματος στις τεχνικές πρόληψης των δασικών πυρκαγιών. Οι διαθέσιμοι πόροι πυρόσβεσης και των δύο υπηρεσιών θα πρέπει να διανέμονται προσεκτικά και μελετημένα σε διάφορες περιοχές ανάλογα με το ποσοστό επικινδυνότητας για εμφάνιση πυρκαγιών του κάθε τόπου.
Συχνά η πιθανότητα ουσιαστικής συνεργασίας & συντονισμού ανάμεσα στις διάφορες αρχές που εμπλέκονται με την διαχείριση, αντιμετώπιση και καταστολή των δασικών πυρκαγιών αποδεικνύεται αδύνατον να επιτελεστεί. Παρόλα ταύτα, υπάρχουν αρκετά διεθνή παραδείγματα και οργανωτικά μοντέλα που πείθουν ότι το αντίθετο είναι εφικτό (π.χ. Το μοντέλο διαχείρισης και δασοπυροπροστασίας των Ηνωμένων Πολιτειών). Βασικές αρχές και ιδέες μπορούν να αντληθούν από παρόμοια οργανωτικά μοντέλα για τη δημιουργία και εφαρμογή κατάλληλου πλαισίου (φορέα) συνεργασίας και στο Ελληνικό θεσμικό πλαίσιο.
Είναι κρίσιμης σημασίας ο σχεδιασμός και η εφαρμογή εξειδικευμένων σχεδίων αντιπυρικής προστασίας σε οικισμούς, εγκαταστάσεις, αρχαιολογικούς χώρους, άλλες σημαντικές προστατευόμενες περιοχές κλπ).
Σε δασικές περιοχές που επηρεάζονται από βοσκή, η συνιστώμενη καύση των βοσκοτόπων θα πρέπει να ασκείται υπό αυστηρά κριτήρια και σε συνεργασία με προσωπικό πυρόσβεσης.
Η Χρηματοδότηση που δίνεται από την Ευρωπαϊκή ένωση για την κτηνοτροφία, θα πρέπει να χρησιμοποιείται ως κίνητρο για την ενίσχυση / επιβολή της συνεργασίας των κτηνοτρόφων με τις αρχές σε πλαίσια διοικητικών / διαχειριστικών προγραμμάτων που αφορούν τη βόσκηση τα οποία θα είναι επιστημονικά ελεγχόμενα.
Για την βελτίωση του τομέα ανίχνευσης των πυρκαγιών, ένα δίκτυο σταθμών – πύργων ελέγχου οι οποίοι θα είναι εξοπλισμένοι με κατάλληλα όργανα ανίχνευσης, κατάλληλο εξοπλισμό για επικοινωνία, και ειδικά εκπαιδευμένο προσωπικό είναι απαραίτητο.
Για την έγκαιρη ανίχνευση των πυρκαγιών και για τον αποτελεσματικό έλεγχο και συντονισμό, συνίσταται επίσης συχνή παρατήρηση και έλεγχος των δασών μέσω δορυφόρου.
Επαρκής αριθμός ευέλικτων πυροσβεστικών οχημάτων και ομάδες εξειδικευμένων δασικών καταδρομέων είναι επίσης απαραίτητο να υφίστανται για την άμεση και αποτελεσματική αρχική επέμβαση από εδάφους.
Όσον αφορά στον τοπικό σχεδιασμό, ιδιαίτερη έμφαση θα πρέπει να δοθεί, στα εδαφικά σύνορα / όρια των ζωνών ανάμεσα σε δασικές και αστικές περιοχές. Αν και δεν είναι δυνατόν να σταματήσει η αύξηση τέτοιων ζωνών, η ανάπτυξή τους θα πρέπει να διέπεται από αυστηρούς κανόνες θεσμοθετημένους με βάση επιστημονικά τεκμηριωμένους και μελετημένους νόμους και κανονισμούς. Θα πρέπει να υπάρξει μία σε βάθος ανάλυση των αποτελεσμάτων της υφιστάμενης Δασικής Πολιτικής, στην παράνομη ή μερικώς παράνομη ύπαρξη των ζωνών που συνδέουν αστικές και δασικές περιοχές, και των δυσκολιών του χειρισμού των δασικών πυρκαγιών στις περιοχές αυτές.
Είναι αυτονόητο, ότι θα πρέπει χωρίς καμία καθυστέρηση, να δημιουργηθεί ένα γενικό πλαίσιο προγραμματισμού για τις φυσικές καταστροφές και συγκεκριμένη στρατηγική για το καθεστώς χρήσης γαιών. Αυτό θα πρέπει να περιλαμβάνει και την οριστικοποίηση του Δασολογίου και του Κτηματολογίου ώστε να καθοριστεί και να αποσαφηνιστεί το ιδιοκτησιακό καθεστώς των Ελληνικών Δασών. Η σύνταξη Δασικών χαρτών, η οποία μπορεί να πραγματοποιηθεί ανεξάρτητα από την δημιουργία κτηματολογίου και είναι πολύ λιγότερο δαπανηρή, θα μπορούσε να αποτελέσει μία ενδιάμεση λύση, απεγκλωβίζοντας τους δασικούς υπαλλήλους από το τεράστιο φόρτο εργασίας που απαιτείται για τον αναπροσδιορισμό των δασικών εκτάσεων.
Είναι επίσης απαραίτητη η χαρτογράφηση των καμένων εκτάσεων σε ετήσια βάση, έτσι ώστε οι καμένες περιοχές να προστατευθούν από παράνομη δόμηση και ανάπτυξη και να διευκολυνθεί η οργάνωση και ο σχεδιασμός αποκατάστασης των κατεστραμμένων οικοσυστημάτων .
Τη μετάφραση από το πρωτότυπο Αγγλικό κείμενο στα Ελληνικά έχει κάνει η Χριστίνα Σαββατιανού (http://paraxenies.blogspot.com/) και την ευχαριστούμε πολύ.
Στάθης Διομήδης
ΕΛΛΗΝΕΣ ΕΝΕΡΓΟΙ ΠΟΛΙΤΕΣ